Skip to main content

ölbrestur

Í öðrum kafla Íslandsklukkunnar, fyrsta bindi hinnar þrískiptu sögu Halldórs Laxness, er söguhetjan hýdd opinberlega á haustþingi á Kjalardal. „Að vísu hafði ekkert sannast á Jón Hreggviðsson fremuren fyrri daginn, afturámóti var hann hafður fyrir sökinni einsog ævinlega.“ Að loknu þingi býður bóndinn í Galtarholti nokkrum heldri mönnum ásamt böðli og hinum hýdda upp á brennivín í skemmu sinni. Var þar veitt vel langt fram á kvöld.

prívatbíll

Orðið prívat og samsetningar með prívat- að forlið fara að tíðkast mjög þegar kemur fram á 19. öld (sjá Ritmálssafn Orðabókar Háskólans). Hins vegar rata þessi orð ekki í prentaðar orðabækur fyrr en upp úr miðri 20. öld, að Íslenzk orðabók Menningarsjóðs (1963) og viðbætir við orðabók Blöndals (1963) koma út.

páskavika - dymbilvika

Vikan sem byrjar með pálmasunnudegi og lýkur laugardaginn fyrir páska er oft nefnd páskavika. Svo hefur þó ekki alltaf verið og hefur menn stundum greint á um merkingu orðsins. Í fornu máli eru mörg dæmi um orðið og af samhengi má sjá að páskavika byrjar með páskadegi. Þetta skýrist með því að vikan hefst með sunnudegi, páskadagur er þá fyrsti dagur vikunnar og hún dregur síðan nafn sitt af páskahátíðinni.

kontórstingur

Kontórstingur er útsaumsspor sem notað er í útlínur ýmiss konar. Í ritmálsafni Orðabókari Háskólans eru aðeins þrjú dæmi um orðið, það elsta úr Fjallinu og drauminum eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson (1944):

Frúin Emilía kenndi stúlkunum hannyrðir, kenndi þeim flatsaum og krosssaum, kontórsting og aftursting.

kollsigla

Sagnorðið að kollsigla merkir að sigla skipi eða báti svo mikinn að farið þolir ekki ferðina og leggst á hlið eða jafnvel hvolfir. Þetta orð, kollsigla, er gamalt í málinu, en kemur þó ekki fyrir að fornu, ef marka má orðabækur. Orðabók Háskólans hefur dæmi um orðið frá 17. öld, hið elsta úr Reisubók Jóns Ólafssonar Indíafara saminni af honum sjálfum 1661. Fáein dæmi eru um orðið í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans frá 17. og 18. öld, en það er ekki fyrr en á hinni 19. og 20. að það verður algengt á bókum. Nokkur dæmi: 

Ari Páll Kristinsson

<p>Rannsóknarprófessor við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. &lt;br /&gt;<br /> // Research Professor at The Árni Magnússon Institute for Icelandic Studies.</p> Ari Páll Kristinsson Íslenskusvið 525 4442 <a href="mailto:ari.pall.kristinsson@arnastofnun.is">ari.pall.kristinsson@arnastofnun.is</a>